ಸಂಸಾರಹೇಯಸ್ಥಲ - ಸಂಸಾರ
ಇಲಿ ಗಡಹನೊಡ್ಡಿದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪಂತೆ ಎನ್ನ ಸಂಸಾರ
ತನು ಕೆಡುವನ್ನಕ್ಕ ಮಾಣದು;
ಹೆರರ ಬಾಧಿಸುವುದು ತನು ಕೆಡುವನ್ನಕ್ಕ ಮಾಣದು,
ಹೆರರ ಛಿದ್ರಿಸುವುದು ತನು ಕೆಡುವನ್ನಕ್ಕ ಮಾಣದು.
ಅಕಟಕಟಾ! ಸಂಸಾರಕ್ಕೆ ಆಸತ್ತೆ ಕೂಡಲ ಸಂಗಮದೇವಾ.
Transliteration Ili gaḍahanoḍḍidalli ippante enna sansāra,
keḍuvannakka māṇadu,
herara bādhisuvudu tanu keḍuvannakka māṇadu,
herara chidrisuvudu mana keḍuvannakka māṇadu.
Akaṭakaṭā, sansārakke āsatte kūḍalasaṅgamadēvā.
Manuscript
Transcription of Tamil Mss in the Paris National Libray (1780 AD) 
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985 English Translation 2 My life is like a mouse
Ensconced in piles of bags:
No peace from it until it dies.
Until it dies, it pesters you;
Until it dies it burrows holes.
Alas! Alas! Lord Kūḍala Saṅgama,
I am weary of this life!
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Hindi Translation बंधन में पडे चूहे की भाँति -
तन के नष्ट होने तक मेरा संसार नहीं छोड़ता,
तन के नष्ट होने तक पर-पीड़न नहीं छोड़ता,
तन के नष्ट होने तक पर छेदन नहीं छोड़ता,
हाय, हाय, संसार से ऊब गया हूँ कूडलसंगमदेव ॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
Telugu Translation కడప కలుగునగల ఎలుకవలె నయ్యె నా సంసారము
ఒడలు చెఱచు నందాక మానదు;
ఒరుల బాధించుట ఒడలు చెడనందాకమానదు
ఒరుల తొలచుట ఒడలు చెడనందాక మానదు
కటకటా! సంసారమునకు విసిగితినయ్యా
కూడల సంగమదేవా!
Translated by: Dr. Badala Ramaiah
Tamil Translation எலிப்பொறியில் வீழ்ந்த எலியனைய தென் வாழ்வு,
இறுதிவரையொழியுமோ!
பிறரை வருத்துதலை உடலழியும் வரை விடேன்,
பிறரை யிகழ்தலை மனமழியும் வரை விடேன்,
அடடா, வாழ்வி லுழல்கின்றேனே
கூடல சங்கம தேவனே.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
Marathi Translation
फसले पिंजर्यात, जैसे उंदीर यात
फसले संसारात, जीवन हे
सुटका तयातून, मरणांती नाही
सतवी सवयी, व्यसनी मी
कूडलसंगम देवा ! जाहलो मो तंग
हाय सुटेना संग, मरणांती,
अर्थ - मानव वाईट गोष्टीकडे लवकर आकर्षिला जातो. मानव परीवर्तनशिल आहे. असे म्हणतात त्याला बदल (उहरपसश) हवा असतो असा त्याचा अर्थ काढला जातो. पण तो योग्य नाही. स्वतःला व इतरांना गरज नाही अशा कामात व बोलण्यात त्याला आनंद वाटतो. पण त्याचा परीणाम भयंकर होत असतो. याचा त्याला पूर्ण अंदाज नसतो. सुरुवातीस एक गंमत म्हणून त्याला बरे वाटते. पण हळू, हळू नकळत त्यात तो गुरफटला जातो. व परिणामी ती त्याची नित्यनवी सवय होते. जेव्हा त्यास याबाबत पश्चाताप होतो. तेंव्हा फार उशीर झालेला असतो. त्यातून सुटका करणे अशक्य होऊन जाते. त्याची चेतना (एनर्जी) संचित झाल्यामुळे मौज म्हणून, अशा अनेक तर्हेने मनुष्य आपला वेळ, पैसा व्यर्थ कार्यासाठी खर्ची घालतो. जसे पिंजर्यातील अल्पशा मिष्ठान्नाच्या आशेपोटी उंदीर पिंजर्यात सापडतो व मरेपर्यंत त्याची त्यातून सुटका होत नाही. त्याप्रमाणे अल्पशा आनंदासाठी वाईट सवय एकदा जडली की मरेपर्यन्त त्यातून सुटका नाही. वा त्यानंतरही नाही. म्हणून वेळीच मनावरील लगाम आवळणे जमले तरच तरुणोपाय! नाहीतर त्यातच तो गुरफटून मरणार यात संशय नाही. म्हणून महात्मा बसवेश्वर येथे स्वतःवर आरोप लावून घेवून लोकांना जडलेल्या सवयी सोडविण्यासाठी प्रयत्न करीत आहेत आणि त्याचे भयानक रुप दर्शवितात.
Translated by Rajendra Jirobe, Published by V B Patil, Hirabaug, Chembur, Mumbai, 1983
उंदीर पिंजऱ्यात सापडल्याप्रमाणे मी या संसारत सापडलो.
दुसऱ्यांना त्रास देणारा देह मरेपर्यंत सुटणार नाही.
दुसऱ्यांची निंदा करणारे मन मरेपर्यंत ऐकणार नाही.
अरेरे देवा ! या संसाराला मी कंटाळलो
कूडलसंगमदेवा.
Translated by Shalini Sreeshaila Doddamani
ಶಬ್ದಾರ್ಥಗಳು ಆಸತ್ತೆ = ; ಗಡಹ = ಬಲೆ; ತನು = ದೇಹ; ಮಾಣದು = ಬಿಡದು; ಹೆರರ = ಬೇರೆಯವರ;
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಸಹಾನುಭೂತಿ ಸಹಕಾರವಿಲ್ಲದ ಈ ವಿಷಮ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನೇ ಶರಣರು ಸಂಸಾರವೆಂದು ಕರೆದಿರುವರು. ಇಡಿಯಾಗಿ ಈ ಸಂಸಾರ ಹೀಗಾಗುವಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಜೀವನದೂ ಒಂದು ಪಾತ್ರವಿದೆಯೆಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟ. ಅವನು ತಾನು ಧರಿಸಿರುವ ದೇಹದ ಏಕೈಕನಿಮಿತ್ತವಾಗಿ-ನಾನು ಇವನು ಈ ಮನೆಯವನು ಈ ದೇಶದವನು ಎನ್ನುತ್ತ-ವಿಶ್ವಕುಟುಂಬಿಯಾಗಬಲ್ಲ ತನ್ನ ಮೇಲೆ ಇಂಥ ಇನ್ನೂ ಹಲವಾರು ನಿಕೃಷ್ಟ ಪರಿಮಿತಿಗಳನ್ನು ಆರೋಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ. ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಹಾಳುಗೆಡುವುತ್ತ-ಆ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿಯೇ ತಾನೂ ಹಾಳಾಗುತ್ತಿರುವನು.
ಈ ಸರ್ವನಾಶದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಜೀವನೂ ತನ್ನ ದೇಹವನ್ನು ಪರಪೀಡನೆಗಾಗಿ ಬಳಸದೆ ಪರೋಪಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ಪರೇಂಗಿತಕ್ಕಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸುವುದೊಂದೇ ಇರುವ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಉಪಾಯವೆಂಬುದು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಆಶಯ.
ಇಲಿಯೆಂದರೆ ಜೀವನೆಂದೂ, ಗಡಹು[=ಬೋನು] ಎಂದರೆ ಈ ದೇಹವೆಂದೂ ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಇಲಿಯ ವಾಸನೆಯ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ಬೋನಿನ ಬಳಿಬಳಿಯೇ ಸುಳಿದಾಡಿ ಒಳನುಗ್ಗಿ ಹಾಳಾಗುವುದು. ಹಾಗೆ ಈ ಜೀವನೂ ಪೂರ್ವವಾಸನೆಯ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ದೇಹದ ಪರಿಮಿತಿಯಲ್ಲೇ ಪರಿಭ್ರಮಿಸಿ ಹಾಳಾಗುತ್ತಿರುವನು. ಇದನ್ನು ಕಂಡು ಬಸವಣ್ಣನವರಿಗೆ ಆಸರ ಬೇಸರ.
- ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಕಾರರು
ಡಾ.ಎಲ್. ಬಸವರಾಜು
C-675
Wed 05 Mar 2025
Yeh jeevan wakia me chuhe ki bhati jaise chuha jaal me fas jata to ni nikal pata waise hi hmara jeevan jo ishwar ne diya us per jo v kast hai wo hme jhelna hi hai jb tk hm is dharti per ....bhut hi sunder lekhDivya Mishra
Varanasi
