ಸಂಸಾರಹೇಯಸ್ಥಲ - ಮನಸ್ಸು
ಅಂದಣವನೇರಿದ ಸೊಣಗನಂತೆ
ಕಂಡೊಡೆ ಬಿಡದು ತನ್ನ ಮುನ್ನಿನ ಸ್ವಭಾವವನು;
ಸುಡು! ಸುಡು!! ಮನವಿದು ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹರಿವುದು
ಮೃಡ, ನಿಮ್ಮನನುದಿನ ನೆನೆಯಲೀಯದು
ಎನ್ನೊಡೆಯ ಕೂಡಲ ಸಂಗಮದೇವಾ,
ನಿಮ್ಮ ಚರಣವ ನೆನೆವಂತೆ ಕರುಣಿಸು
ಸೆರಗೊಡ್ಡಿ ಬೇಡುವೆ, ನಿಮ್ಮ ಧರ್ಮ!
Transliteration Andaṇavanērida soṇaganante
kaṇḍoḍe biḍadu tanna munnina svabhāvavanu;
suḍu! Suḍu!! Manavidu viṣayakke harivudu
mr̥ḍa, nim'mananudina neneyalīyadu
ennoḍeya kūḍala saṅgamadēvā,
nim'ma caraṇava nenevante karuṇisu
seragoḍḍi bēḍuve, nim'ma dharma!
Manuscript
Transcription of Tamil Mss in the Paris National Libray (1780 AD) 
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985 English Translation 2 As a dog riding a palanquin,
My mind, on seeing a thing,
Reverts to its natural bent.
A plague on't ! it hunts for Sense !
It does not let me, O my Lord,
Remember Thee from day to day ...
O Lord Kūḍala Saṅgama,
Have pity on me, so I may love
Thy feet ! Oh, grant me grace !
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Hindi Translation पालकी पर आरूढ श्वान सा यह मन
देखने पर अपना पिछला स्वभाव नहीं छोड़ता,
जलाओं जलाओं मन विषय की ओर दौडता है,
हे शिव, अनुदिन तव स्मरण करने नहीं देता,
हे मेरे प्रभु – कूडलसंगमदेव, ऐसी कृपा करो,
तव चरण - स्मरण करता रहूँ,
अंचल पसार विनती करता हूँ, दया करो ॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
Telugu Translation అందల మెక్కిన కుక్కవలె
విడువదు తన వెనుకటి స్వభావ మీ మది
నిప్పుల పడవేయుమ! ఇది విషయముల కుఱుకు
కాలాకాలా; నిను దినదినమూ తలచనీదు;
ప్రభూ, కూడల సంగమదేవా!
మీ చరణముల తలచునట్లు కరుణింపుమ! సెరగొడివేడెద!
Translated by: Dr. Badala Ramaiah
Tamil Translation அனிகத்திலேறிய ஞமலியைப் போல
காணின் விடுமோ, தன்முன்னியல்பினை
சுடும், சுடும்மனமிது, புலனின்பத்தையே நாடும்
சிவனே உம்மை நாடோறுமெண்ணவிடுமோ?
என்னுடையனே கூடலசங்கமதேவனே,
உம் நோன்தாளிணையினை எண்ணுமாறு அருள்வாய்
இறைஞ்சி வேண்டுகிறேன். உம் அறம்.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
Marathi Translation
श्वान जरी बसले, चढुनि पालखीत
मूळस्वभावात, फेर नाही
जळो ऐसे मन हे, ओढ विषयाची
तव चिंतनाची, ओढ नाही
करुणाकरा तुझे, नित्य घडो स्मरण
तव चरण चिंतन, घडवावे
कूडलसंगमदेवा ! पसरीला पदर
तव धर्म सत्वर, द्यावयाचा
अर्थ - महात्मा बसवेश्वरांना मनाचे संपूर्ण रुप व स्वभाव कळला होता. मनाला कसल्याही प्रकारच्या दडपणाखाली न आणता त्यास सतत सत्संगतीत, शरण सेवेत व चिंतनात गुंतवून ठेवण्याच्या कूडलसंगमदेवाच्या चरणी प्रार्थना करतात. मनास गुंतवून परमार्थ साधण्याचा संदेश वरील वचनातून दिला आहे.
लाडक्या गोंडस कुत्र्यास एखाद्याने पालखीत बसवून त्याची मिरवणूक काढावी तरी पण एखादा हाड पहाताच तो आपला मूळ स्वभाव सोडत नाही. तद्वत पैसा, किर्ती, अंहभाव, मत्सर, प्रतिज्ञा वगैरेच्या मागे लावलेल्या धर्मगुरुंना पालखीतून मिरवून काय उपयोग? कारण आशा त्यांच्यातून नष्ट झालेल्या नसतात. तरी पण ते चार लोकांच्या खांद्यावर मिरवून घेतात. याचे कारण ते लोकांची स्वार्थाची नाडी ओळखून असतात. ते आपल्या वाक्चातुर्याने, हातचलाखीने, बुवाबाजीने लोकावर छाप टाकत असतात. म्हणून महात्मा बसवेश्वर आपल्या वचनात म्हणतात कि, विषय वासनेकडे धाव घेणार्या मनास निष्कामपूर्वक तुझ्या चितनात गुंतविल्याशिवाय हे मन तुझ्याशी ऐक्य होऊ देणार नाही. यास्तव अनुदिन तुझ्या चरणांच्या चिंतनात राहू दे असा अनुग्रह कर. नव्हे हे तुझे कर्तव्य नव्हे का? एवढीच तुला पदर पसरुन मागणी करीत आहे.
Translated by Rajendra Jirobe, Published by V B Patil, Hirabaug, Chembur, Mumbai, 1983
पालखीत बसलेल्या कुत्र्याप्रमाणे, पाहिजे ती वस्तू दिसताच
आपला पूर्वीचा स्वभाव सोडत नाही. जळो जळो,
हे मन विषयाकडे सदा धावते.
लिंगदेवा, तुमचे स्मरण करु नाही देत.
हे प्रभू कूडलसंगमदेवा,
आपल्या चरणांचे स्मरण करण्याची कृपा करा,
पदर पसरून मागणे मागतो, देणे तुमचा धर्म.
Translated by Shalini Sreeshaila Doddamani
Urdu Translation عماری میں اگر بن ٹھن کے کتا شان سے نکلے
تواپنی عادتوں سے خصلتوں سےکیسے باز آئے
جو دیکھے گوشت کا ٹکڑا توفوراًہی لپک جائے
یہی عالم ہےاس دل کا جلا ڈالو مرے دل کو
یہ دل مجھ کو تمھارا ذکرکرنے ہی نہیں دیتا
یہی مجھ کوہو س میں مبتلا رکھتا ہے روز و شب
سنواے دیوتا میرے مقدّس کوڈلا سنگم
دُعائیں مانگتا رہتا ہوں،دونوں ہاتھ پھیلا کر
مرے دل کوکچھ ایسا پھیر دو،ایسی ہدایت دو
تمھارے پاک شرنوں کےسواکچھ بھی نہ وہ مانگے
Translated by: Hameed Almas
ಶಬ್ದಾರ್ಥಗಳು ಅಂದಣ = ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ; ಮೃಡ = ಶಿವ; ವಿಷಯ = ಕಾಮನೆ; ಸೊಣಗ = ನಾಯಿ;
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಹಿಂದಿನ ವಚನದಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಅದರ ಚಾಂಚಲ್ಯದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಒಂದು ಕಪಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದ್ದರೆ-ಈ ವಚನದಲ್ಲಿ ಅದರ ಪೂರ್ವವಾಸನಾ ಪ್ರಕರ್ಷದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನಾಯಿಗೆ ಹೋಲಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಯತ್ನದ ಫಲವಾಗಿ ಒಂದು ಹಂತದ ಸಿದ್ದಿಯನ್ನು ಜೀವನು ತಲುಪಿದನೆನ್ನುವಷ್ಟರಲ್ಲೇ-ಅಜು ಬಾಜಿನ ಹೊನ್ನು ಹೆಣ್ಣು ಮಣ್ಣೆಂಬ ಮಲತ್ರಯದ ವಾಸನೆ ಬಡಿದರೆ ಸಾಕು ಅದು ಆ ತನ್ನೆತ್ತರದಿಂದ ಆ ಮಲಕೂಪಗಳ ಆಳಕ್ಕೆ ಧುಮ್ಮಿಕ್ಕುವುದು. ನಾಯಿಯನ್ನು ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಯಲ್ಲಿ ಮೆರವಣಿಗೆ ಹೊರಡಿಸಿದರೆ ಅದು ತಲುಪುವ ಕೆಳಮಟ್ಟವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಉಪಮಾನವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟಿದೆ.
ಮನಸ್ಸು ಒಂದು ಘಳಿಗೆ ಉದಾತ್ತವಾಗಿ ಮರುಘಳಿಗೆಯೇ ಅಧಃಪಾತವಾಯಿತೆಂದರೆ-ಪಡೆದ ಸಿದ್ದಿಗೆ ಅದು ಸಾಕ್ಷಿಯಲ್ಲ. ಅಂಥ ಅವಮಾನಕರವಾದ ಸೋಲನ್ನುಂಡ ಜೀವ ಮತ್ತೆಯೂ ತನ್ನ ಮನವನ್ನು ಶಿವಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಶರಣರ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ಚಿರಕಾಲ ತೊಡಗಿಸುವಂತಾಗಬೇಕು. ಆ ಧ್ಯಾನ ಮತ್ತು ಆ ಸೇವೆ ಈ ಮನದ ಚೇಷ್ಟೆಯಾಗದೆ ತನ್ನ ಸ್ವಭಾವವೇ ಆಗಬೇಕು. ಈ ಸಂಬಂಧವಾಗಿ ಬಸವಣ್ಣನವರು ಶಿವನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿರುವರು.
- ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಕಾರರು
ಡಾ.ಎಲ್. ಬಸವರಾಜು
