ಭಕ್ತನ ಜ್ಞಾನಿಸ್ಥಲ - ದುರ್ಜನ
ಸಾರ, ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗವ ಮಾಡುವುದು:
ದೂರ, ದುರ್ಜನರ ಸಂಗ ಬೇಡವಯ್ಯಾ!
ಆವ ಹಾವಾದರೇನು? ವಿಷವೊಂದೆ;
ಅಂತವರ ಸಂಗ ಬೇಡವಯ್ಯಾ.
ಅಂತರಂಗ ಶುದ್ಧವಿಲ್ಲದವರ ಸಂಗ
ಸಿಂಗಿ, ಕಾಳಕೂಟ ವಿಷವೋ, ಕೂಡಲಸಂಗಮದೇವಾ!
Transliteration Sāra, sajjanara saṅgava māḍuvudu:
Dūra, durjanara saṅga bēḍavayyā!
Āva hāvādarēnu? Viṣavonde;
antavara saṅga bēḍavayyā.
Antaraṅga śud'dhavilladavara saṅga
siṅgi, kāḷakūṭa viṣavō, kūḍalasaṅgamadēvā!
Manuscript
Transcription of Tamil Mss in the Paris National Libray (1780 AD) 
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985
Discovered and Transcribed by Dr Shivamurthy Shivacharya Mahaswamiji, Sirigere, in the year 1985 Music
Courtesy: Singer: M Totappa Uttangi, Vachanamrutha ℗ Ashwini Audio Released on: 4-10-2017
English Translation 2 Go, and make friends
With the righteous ones !
But shun the company of
The worthless ones !
Whatever the snake may be,
The poison is same :
Avoid the fellowship
Of such as these.
The friendship of those
Who are not pure of heart
Is hemlock, deadly bane,
O Kūḍala Saṅgama Lord !
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Hindi Translation समीप जाओ सज्जन संग करो,
दूर जाओ दुर्जन संग मत करो;
कोई साँप हो, विष एक है,
ऐसे लोगों का संग मत करो;
अंतरंग-शुद्धि हीन व्यक्तियों का संग
घोर कालकूट विष है, कूडलसंगमदेव ॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
Telugu Translation సారసజ్జన స్నేహము సల్పదగు;
దూర దుర్జన స్నేహము తగదయ్య!
పామేదైన నేమి? పట్టెడి విషమొకటే?
వలదయ్యా యిట్టివారి చెలిమి
అంతరంగము శుచిలేనివారి చెలిమి
సింగి-కాలకూట విషము కూడల సంగమ దేవా?
Translated by: Dr. Badala Ramaiah
Tamil Translation நல்லோருடன் உறவாடுதல் நன்று.
தீயோருறவு கொள்ளற்க, ஐயனே, சேய்மையிலிரும்,
எந்தப் பாம்பாக இருப்பிலென்? நஞ்சு ஒன்றே,
அவருறவு கொள்ளற்க ஐயனே,
அகத்தூய்மை யற்றோருறவு
சால நஞ்சு, காளகூட நஞ்சு, கூடல சங்கம தேவனே.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
Marathi Translation
सदैव करावी, सज्जन संगती
नको नको संगती, दुर्जनाची
सर्प कोणताही, विष त्याचे एक
म्हणुनिया देख, नको संग
बचनाग विष मलिन आंतर ते
नको संगती ते, तैसियाचया
कूडलसंगमदेवा ! जळो त्यांचा संग
मलिन अंतरंग, काळाकुट्ट
अर्थ – महात्मा बसवेश्वरानुमते अंतरंग शुद्धीसाठी सज्जनांची संगतीच एकमेव उपाय होय. संगती करावयाचीच असेल तर सज्जनांचीच करा, दुर्जनांची संगती विषमय होय. येथे दुर्जनास सापाच्या विषाची उपमा देऊन ते म्हणतात "हे कूडलसंगमदेवा! दुर्जनांची संगती म्हणजे काळकुट्ट विषच होय. मग ते कोणत्याही जातीच्या सर्पाचे असो. "
इत्यर्थं असा की, महात्मा बसवेश्वर अंतरंग परीक्षक होते. त्यांना सज्जन व दुर्जन जरी सम होते,तरी लोककल्याणार्थ ते दुर्जनांचा तिरस्कार करतात. कारण अशा दुर्जनाना शरणसेवा असंभव. अंतरंग शुध्दी न झाल्यामुळे सज्जन संगती घडत नाही. अशा फुटकळ विचारांची मंडळी समाजाला सदैव घातक असतात. यास्तवच ते सत्संगास अंतरंग शुद्धीचे साधन म्हणून येथे श्रेष्ठत्व देतांना दिसतात. अन्यथा तो कोणत्याही प्रतिचा वा प्रकाराचा असो सदैव त्याज्यच होय.
Translated by Rajendra Jirobe, Published by V B Patil, Hirabaug, Chembur, Mumbai, 1983
सज्जनांचा सत्संग करावा, दुर्जनापासून दूर रहावे,
साप कोणताही असो विष एकच यांचा संग करु नको.
अंतरंग शुध्दीहीनांचा संग कालकूट विषासम आहे
कूडलसंगमदेवा.
Translated by Shalini Sreeshaila Doddamani
ಶಬ್ದಾರ್ಥಗಳು ಕಾಳಕೂಟ = ವಿಷ ಸರ್ಪ, ತೀರ್ವವಾದ ವಿಷ; ಸಿಂಗಿ = ಒಂದು ಬಗೆಯ ಘೋರ ವಿಷ;
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ದುರ್ಜನರ ಸಹವಾಸ ಬೇಡ
ಕಾಯ್ದ ಹಾಲಿಗೆ ಸಕ್ಕರೆಯನ್ನು ಬೆರೆಸಿದರೆ ಕುಡಿಯಲು ಹಿತಕರವಾಗಿರುವುದು ನಿಜ. ಆದರೆ ಅದೇ ಹಾಲಿಗೆ ವಿಷವನ್ನು ಬೆರಸಿದರೆ? ಅದು ಹಾಲಾಗಿ ಉಳಿಯದೆ ಹಾಲಾಹಲ (ವಿಷ) ವಾಗಿ ಜೀವನವೆಂಬ ಸಮರದಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡಲಾಗದ ಹೇಡಿಗೆ ಹಿತವಾಗಬಹುದೇ ಹೊರತು ಬೇರೆಯವರಿಗೆ ಅಹಿತಕಾರಿಯೇ. ಹೀಗೆ ಹಾಲು ಸಕ್ಕರೆಯ ಸಹವಾಸದಿಂದ ಕುಡಿಯಲು ಯೋಗ್ಯವೆನಿಸಿದರೆ, ಅದೇ ಹಾಲು ವಿಷದ ಸಹವಾಸದಿಂದ ಕುಡಿಯಲು ಅಯೋಗ್ಯವೆನಿಸುವುದು. ಹೀಗೆ ಹಾಲಿನ ಯೋಗ್ಯಾಯೋಗ್ಯತೆಗೆ ಅದಕ್ಕಿರುವ ಸಕ್ಕರೆಯ ಅಥವಾ ವಿಷದ ಸಂಪರ್ಕವೇ ಕಾರಣ. ಹೀಗೆಯೇ ಮನುಷ್ಯನ ಮಾನಸಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಸಹವಾಸವು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾದುದು. ನಡೆ ನುಡಿ ಪರಿಶುದ್ಧವುಳ್ಳ ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಪರ್ಕದಿಂದ ಒಬ್ಬನು ಮಹಾನ್‌ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಮಾನವ ಕುಲಕ್ಕೇ ಒಂದು ದಾರಿ ದೀವಿಗೆ ಯಾಗಬಹುದು. ಆದರೆ ಅದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ದುಷ್ಪರ ಸಹವಾಸದಿಂದ ಅವರ ದುರ್ಗುಣಗಳನ್ನು ಮೈಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ಮಾನವ ಕುಲಕ್ಕೇ ಒಬ್ಬ ಮಹಾ ಕಂಟಕಿಯಾಗಬಹುದು. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದಲೇ ಬಸವಣ್ಣನವರು 'ಸಾರ ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗವ ಮಾಡುವುದು; ದೂರ ದುರ್ಜನರ ಸಂಗ ಬೇಡವಯ್ಯಾ' ಎಂದು ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗದಲ್ಲಿರಲು, ದುರ್ಜನರ ಸಂಗದಿಂದ ದೂರವಿರಲು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಯಾವ ಹಾವಾದರೇನು? ಅದರೊಳಗಿರುವ ವಿಷ ಮಾತ್ರ ಒಂದೇ, ಅದು ಮರಣ ತರುವಂತಹುದೇ. ಅಂತೆಯೇ ಅಂತರಂಗ ಪರಿಶುದ್ಧವಿಲ್ಲದವರು ಯಾರಾದರೇನು? ಅವರಲ್ಲಿರುವ ದುರ್ಗುಣಗಳು ಹಾವಿನ ವಿಷಕ್ಕೆ ಸಮ. ಅಂಥವರಿಂದ ದೂರವಿರಬೇಕು.
- ಶ್ರೀ ತರಳಬಾಳು ಜಗದ್ಗುರು ಡಾ. ಶಿವಮೂರ್ತಿ ಶಿವಾಚಾರ್ಯ ಮಹಾಸ್ವಾಮಿಗಳವರು.
