- ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಕಾರರು
ಡಾ.ಎಲ್. ಬಸವರಾಜು

ಕಾಳಿಯ ಕಂಕಾಳ

ಬಲಿಚಕ್ರವರ್ತಿ ನೂರು ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಇಂದ್ರಪಟ್ಟವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಬೇಕೆಂದಿದ್ದನು. ವಿಷ್ಣು ಅದನ್ನಾಗಗೊಡಬಾರದೆಂದು ಹಂಚಿಕೆ ಹಾಕಿ ವಾಮನ ರೂಪಿಯಾಗಿ ಬಲಿಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋದನು. ಅವನು ಮೂರು ಪಾದ ಭೂಮಿಯ ದಾನವನ್ನು ಬೇಡಲು ಅರಸು ತೆಗೆದುಕೋ ಎಂದನು. ವಾಮನನು ಅಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದು ಪಾದ ವನ್ನಿಡಲು ಅದು ಭೂಮಂಡಲವನ್ನೇ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು; ಎರಡನೆಯ ಪಾದಕ್ಕೆ ಆಕಾಶವೆಲ್ಲ ತುಂಬಿತು. ಇನ್ನೊಂದನ್ನಿಡಲು ಸ್ಥಳವಿಲ್ಲದೆ ಬಲಿಯ ತಲೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಅವನನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಮೆಟ್ಟಿದನು. ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ತನ್ನೆಡೆಗೆ ಬಂದ ಪಾದವನ್ನು ಕಂಡು ಬ್ರಹ್ಮನು ‘ಇದು ಶಿವನದಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಕಳಚಿ ಬೀಳಲಿ’ ಎಂದು ನುಡಿದನು. ಅದರಿಂದ ಮೊಟಕಾದ ವಿಷ್ಣುಪಾದವು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಹಾವಳಿಯೆಬ್ಬಿಸಿತು. ಆಗ ಭೈರವ ಗಣೇಶ್ವರನು ವಾಮನನನ್ನು ಕೊಂದನು. ಅವನ ಬೆನ್ನೆಲುವನ್ನು ಶಿವನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿದನು. ಈ ಕಥೆ ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ಕಾಳಿಕಾಖಂಡದಲ್ಲಿ ಬಂದುದರಿಂದ ಅದಕ್ಕೆ ಕಾಳಿಯ ಕಂಕಾಳವೆಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಇದು ಶಿವನ 16ನೆಯ ಲೀಲೆ.

ಉಮೆಯ ಕಲ್ಯಾಣ

ಗಿರಿರಾಜ, ಆತನ ಹೆಂಡತಿ ಮೇನಕಾದೇವಿ. ಅವರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಬಯಸಿ ಅನಂತ ಕಾಲ ತಪವನ್ನಾಚರಿಸಿದರು. ತಪವು ಫಲಿಸಿತೆಂಬಂತೆ ನೈದಿಲೆ ಹೂವಿನೊಳಗೆ ಹೆಣ್ಣು ಕೂಸೊಂದು ಅವರಿಗೆ ಲಭಿಸಿತು. ಮೇನಕೆ ಅದನ್ನು ಸಲಹಿ ಬೆಳೆಸಿದಳು. ಅದಕ್ಕೆ ಉಮೆ ಹೆಸರಿಟ್ಟರು. ಉಮೆ ತಂದೆತಾಯಿಗಳ ಕಣ್ಮಣಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದು ತಾರುಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಲಿಟ್ಟಳು. ಆಗ ಸಪ್ತರ್ಷಿಗಳು (ಕಶ್ಯಪ, ಅತ್ರಿ, ಭಾರದ್ವಾಜ, ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ, ಗೌತಮ, ಜಮದಗ್ನಿ, ವಸಿಷ್ಠರು) ವಿಧ್ಯುಕ್ತವಾಗಿ ಶಿವನೊಡನೆ ಆಕೆಯ ವಿವಾಹ ಮಾಡಿದರು. ಈ ಕಥೆ ಶಿವನ ಉಮಾಕಲ್ಯಾಣಲೀಲೆ ಎನಿಸಿತು.

ತ್ರಿಪುರ ಸಂಹಾರ

ವೀರ, ವಿದ್ಯುನ್ಮಾಲಿ, ತಾರಕರೆಂಬವರು ಮೂವರು ದೈತ್ಯರು. ಅವರು ಬ್ರಹ್ಮನಿಂದ ವರವನ್ನು ಪಡೆದು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಪಟ್ಟಣ (ಲೋಹಪುರ, ರಜತಪುರ, ಸುವರ್ಣಪುರ)ಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಅಲ್ಲಿ ಸುಖವಾಗಿದ್ದರು. ನಿಷ್ಕಂಟಕರಾದ ಅವರು ಮದೋನ್ಮತ್ತರಾಗಿ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಕಾಡತೊಡಗಿದರು. ಆಗ ಹರಿಬ್ರಹ್ಮರು ಶಿವನಲ್ಲಿ ಮೊರೆಯಿಟ್ಟರು. ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ ಶಿವನು ರಕ್ಕಸರ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯಿಟ್ಟು, ಅವರ    ನಗರಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟು, ಅವರನ್ನು ಕೊಂದನು. ಈ ದಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಶಿವನಿಗೆ ಭೂಮಿ ರಥವಾಗಿತ್ತು. ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರರೆ ಅದರ ಗಾಲಿಗಳಾಗಿದ್ದರು: ಬ್ರಹ್ಮ ಸಾರಥಿ, ಮೇರುಗಿರಿಯೇ ಬಿಲ್ಲು, ಆದಿಶೇಷನೆ ಬಿಲ್ಲ ಹೆದೆ, ವಿಷ್ಣುವೆ ಬಾಣ ಆಗಿದ್ದರು. ಈ ಕಥೆ ಶಿವನ ತ್ರಿಪುರ ಸಂಹಾರ ಲೀಲೆ ಎಂದು ಹೆಸರಾಗಿದೆ.

ಹರಿ-ವಿರಿ೦ಚಿಗಳು

ಒಮ್ಮೆ ಹರಿಯೂ ಬ್ರಹ್ಮನೂ ನಾ ಹೆಚ್ಚು ನಾ ಹೆಚ್ಚು ಎಂದು ಜಗಳವಾಡಿದರು; ಬಡಿದಾಡಿದರು. ಆಗ ಅವರ ನಡುವೆ ಉರಿಲಿಂಗವೆದ್ದು ಭೂಮ್ಯಾಕಾಶಕ್ಕೆ ಏಕಾಕಾರವಾಗಿ ನಿಂತಿತು. ಈ ಲಿಂಗದ ಪಾದ ಮತ್ತು ಮಸ್ತಕವನ್ನು ಕಂಡವರೇ ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಎಂದು ಆಕಾಶವಾಣಿಯಾಯಿತು. ಹರಿ ಹಂದಿಯಾಗಿ ನೆಲವನ್ನಗಿಯುತ್ತ ಆ ಲಿಂಗದ ಪಾದವನ್ನುಹುಡುಕಿ ಹುಡುಕಿ ಕಾಣದೆ ಸಾಕಾಗಿ ಶಿವನಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಅದು ತನಗೆ ಸಿಕ್ಕಲಿಲ್ಲವೆಂದು ಹೇಳಿದನು. ಇತ್ತ ಬ್ರಹ್ಮನು ಲಿಂಗದ ಮಸ್ತಕವನ್ನು ನೋಡುವುದಕ್ಕೆ ಹಂಸನಾಗಿ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಹಾರಿದ್ದನು. ಎಷ್ಟು ಮೇಲೇರಿದರೂ ಅದು ಸಿಕ್ಕಲಿಲ್ಲ. ಕೇದಗೆ ಮತ್ತು ಕಾಮಧೇನುಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಅವನು ಕಂಡನು. ಶಿವನಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಲಿಂಗದ ತಲೆಯನ್ನು ನೋಡಿದೆನೆಂದು ಸುಳ್ಳು ಹೇಳಿದನು ಕೇದಗೆ ಕಾಮಧೇನುಗಳು ಬ್ರಹ್ಮನ ಹೇಳಿಕೆಗೆ ಹೌದೆಂದು ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ನುಡಿದವು. ಆಗ ಶಿವನು 'ಅಸತ್ಯವಾದಿಗಳಾದ ಬ್ರಹ್ಮ, ಕಾಮಧೇನು, ಕೇದಗೆಗಳು ಪೂಜೆಗೆ ಸಲ್ಲದೆ ಹೋಗಲಿ, ಸತ್ಯವಾದಿ  ವಿಷ್ಣು  ಪೂಜೆಗೆ ಅರ್ಹನಾಗಲಿ' ಎಂದು ವಿಧಿಸಿದನು. ಇದು ಶಿವನ ಉರಿಲಿಂಗಲೀಲೆ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.