Hindi Translationदक्षयज्ञ करने ब्रह्म के नेत्रृत्व में
समागत् देवताओं के मुख देखो ।
मुँह से छीनकर खाने आये हुए देवताओं के तप्त मुँह देखो ।
बिना खाये, पहले जो भाई धुँए में मर गये
उनकी दुर्दशा देखो, कूडलसंगमदेव ॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
English Translation Behold the mouths
Of all the gods come in crowds--
Their captain the Brahma,
Behold the scalded mouths
Of gods come to eat
What was due to You!
Behold the poor gods'plight
Who died in smoke
Without food or cloth,
O Kūḍala Saṅgama Lord!
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Tamil Translationதட்ச வேள்வியை நடத்துவதற்கு
பிரம்மன் போன்ற சுரர் அனைவரின்
கூடி வந்தோரின் முகத்தைக் காணாய்
சொல் பிறழ்ந்து உண்ண வந்த கடவுளின்
வெந்த வாயினைக் காணாய்
உண்ணாது, உடுக்காது புகையால் மடிந்தோரின்
கேட்டினைக் காணாய், கூடல சங்கமதேவனே.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಯಜ್ಞವೊಂದನ್ನು ಶಿವನಲ್ಲದೆ ಮಾಡಿ ಶಿವನ ಗರ್ವಭಂಗಮಾಡುವೆನೆಂದು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದ ದಕ್ಷನ ಆ ಯಜ್ಞಕ್ಕೆ ವಿಷ್ಣು ಬ್ರಹ್ಮ ಮುಂತಾದ ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳೂ ಬೆಂಬಲವಿತ್ತರು. ಶಿವನು ಆಹ್ವಾನಿತನಾಗದ ಆ ಯಜ್ಞಕ್ಕೆ ದಾಕ್ಷಾಯಣಿ ಬಂದು ತಂದೆ ದಕ್ಷನಿಂದ ಅವಮಾನಿತಳಾಗಿ ಆ ಯಜ್ಞಕುಂಡದಲ್ಲೇ ಬಿದ್ದು ದೇಹತ್ಯಾಗ ಮಾಡಿದ ಮೇಲಂತು ಶಿವನು ರುದ್ರನಾದ. ಆ ಯಜ್ಞಧ್ವಂಸಕ್ಕಾಗಿ ತನ್ನ ಕಿಡಿಗಣ್ಣಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ವೀರಭದ್ರನನ್ನು ಕಳಿಸಿದ. ಯಜ್ಞದಹವಿಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತಂತಮ್ಮ ಪಾಲನ್ನು ಮೆಲ್ಲಲು ಜೊಲ್ಲು ಸುರಿಸುತ್ತ. ಸಾಲುಗಟ್ಟಿ ನಿಂತಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳೆಲ್ಲಾ ವೀರಭದ್ರನನ್ನು ಕಂಡು ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾದರು. ಯಜ್ಞ ಭಂಗವಾಯಿತು. ದಕ್ಷನ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿ ಬಿತ್ತು. ಹೀಗೆ ಶಿವನ ಪಾರಮ್ಯವನ್ನೂ, ಯಜ್ಞದ ಗರ್ಹಣೆಯನ್ನೂ ಸಾರುವುದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಬಸವಣ್ಣನವರು ಈ ವಚನದಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಯಾಗವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿರುವರು.
ಅಹಿಂಸೆಯ ಶಿವಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚೋದಿಸದಿದ್ದರೆ ದೇವತೆಗಳಿಗಾದರೂ ಕ್ಷೇಮವಿಲ್ಲೆಂಬುದೀ ವಚನದಲ್ಲಿರುವ ಧ್ವನಿ. ಧಕ್ಷಾಧ್ವರ ಧ್ವಂಸವೆಂಬುದು ಶಿವನ ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ಲೀಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಇದನ್ನು ಕುರಿತುದೇ ಆಗಿದೆ ರಾಘವಾಂಕನ ವೀರೇಶಚರಿತೆ.
ಬಸವಣ್ಣ ಭಾರತದ 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹಿಂದೂ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ, ಕಲಚೂರಿ ಅರಸ ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕರಾಗಿದ್ದರು. ಶಿವ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಕವಿಯಾಗಿದ್ದರು . ಬಸವಣ್ಣ ತಮ್ಮ ವಚನಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅರಿವು ಹರಡಿದರು, ಬಸವಣ್ಣ ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯ, ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಇಷ್ಟಲಿಂಗವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು ಶಿವನ ಒಂದು ಭಕ್ತಿ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಜ್ಞಾಪನ ಎಂದು ಇದನ್ನು ಎಲ್ಲರು ಧರಿಸಿ ಪೂಜಿಸಬಹುದು. ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ, ಅನುಭವ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಲು ಸ್ವಾಗತಿಸಿತು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜೊತೆ ೭೭೦ ಅಮರಗಣಂಗಳು ಇದ್ದರೆಂದು ಮತ್ತು ೧,೯೬,೦೦೦ ಶರಣರಿದ್ದರೆಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ.
ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ದಂತಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ಗ್ರಂಥಗಳು ಲಿಂಗಾಯ ಸ್ಥಾಪಕ ಬಸವಣ್ಣ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ . ಆದಾಗ್ಯೂ, ಆಧುನಿಕ ಕಲಾಚುರಿ ಶಾಸನಗಳಂತಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ ಬಸವ ಕವಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿದ್ದು, ಈಗಾಗಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಸಂಸ್ಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತುಂಬಿದರು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಕನ್ನಡ ಕವಿ ಹರಿಹರರಿಂದ ರಚಿತ ಬಸವರಾಜದೇವರ ರಗಳೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕನ ಜೀವನದ ಬಗ್ಗೆ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಆರಂಭಿಕ ಖಾತೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಲೇಖಕನು ತನ್ನ ನಾಯಕನ ಸಮಕಾಲೀನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅದು ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಸವನ ಜೀವನ ಮತ್ತು ವಿಚಾರಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವರ 13 ನೇ ಶತಮಾನದ ಪವಿತ್ರ ತೆಲುಗು ಪಠ್ಯ ಪಾಲ್ಕುರಿಕಿ ಸೋಮನಾಥರ ಬಸವ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬಸವ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕೃತಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವರನ್ನು ಭಕ್ತಿಭಂಡಾರಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.