Hindi Translationसुंदर मैलार के भीतर
सन् का वेश है,
बाहरी रंग बहुत सुंदर है,
श्वान-निद्रावत अज्ञानी के तप वत
मेरी मति है, कूडलसंगमदेव॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
English Translation Mailāra is beautiful to see:
But filled with straw within.
How well the outer hue
Becomes him, Lord!
My reason has become
As is a dog's sleep, or
The penance of a fool,
O Kūḍala Saṅgama Lord !
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Tamil Translationஅழகுமிளிரும் மயிலாறு இலிங்கமனைய உள்ளெலாம் நார்,
புறத்திலே வண்ணம் பொலி வுற்றதையனே
நாயின் உறக்கம், அஞ்ஞானியின் தவம் போல
ஆயிற்றையனே என் அறிவு, கூடல சங்கம தேவனே.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
Telugu Translationమైలారుని మేనెల్ల మెరుగు! లోన టొల్లు;
పై పై మెరుగులు కడులేసయ్యా
కుక్కనిద్ర అజ్ఞాని తపమువలె
నా బుద్ది అయ్యెనయ్యా సంగమదేవా!
Translated by: Dr. Badala Ramaiah
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನನಾನು ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಧ್ಯಾನಮಗ್ನನಂತೆ ಕಂಡರೂ-ಅಂತರಾಳದಲ್ಲಿ ಸತ್ವವಿಲ್ಲ. ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಮೈಲಾರದೇವರ ಡಿಂಬದಂತೆ-ಮೇಲೆ ಬಣ್ಣದ ಡಂಬು, ಒಳಗಿರುವುದೆಲ್ಲಾ ಸಣಬುನಾರು, ನಾಯನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಗಾಢತೆಯಿಲ್ಲ. ಅಜ್ಞಾನಿಯ ತಪಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಮಹಿಮೆಯಿಲ್ಲ, ನನ್ನ ಭಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ನಿಜವಿಲ್ಲ-ಎಂದು ಬಸವಣ್ಣನವರು ತಮ್ಮ ಅಹಂಕಾರನಿರಸನ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವರು.
ಜನರು ತಮ್ಮನ್ನು ಭಕ್ತಿಭಂಡಾರಿ ಎಂದು ಮುಂತಾಗಿ ಏರಿಸಿ ನುಡಿದು ಮನ್ನಿಸಿದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಈ ವಿಧವಾದ ನಿರಾಕರಣೆ ಬಸವಣ್ಣನವರಿಗೆ ಅವಶ್ಯಕವೆನಿಸಿತು ಮೊತ್ತಮೊದಲಿಗೆ ತಾನೊಬ್ಬ ಸಾಮಾನ್ಯ ಭಕ್ತನೂ ಅಲ್ಲ-ತೋರಿಕೆಯ ಭಕ್ತ, ನನಗೇಕೆ ಮನ್ನಣೆಯೆಂದು ತಮ್ಮ ವಿನಯವನ್ನೇ ಈ ವಚನದಲ್ಲಿ ಮೆರೆದಿರುವರು.
ಶಂಕರದಾಸಿಮಯ್ಯನು ಕಲ್ಯಾಣದಿಂದ ನವಿಲೆಗೆ ಮರಳುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಪೆಂಬೇರವೆಂಬ ಊರಿನಲ್ಲಿ ಶಿವನ ಪರಿವಾರದೇವತೆಯಾದ ಮೈಲಾರನ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಕಂಡಂತೆ ಹರಿಹರನು ತನ್ನ ಶಂಕರ ದಾಸಿಮಯ್ಯನ ರಗಳೆಯಲ್ಲಿ ಬರೆದಿರುವನು. ಆ ದೇವರು ಕೊಡೆ ಹಿಡಿದು ನಿಂತಿರುವ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿದ್ದನೆಂದೂ ತಿಳಿಯಬರುವುದು. ಮೈಲಾರನ ಪ್ರಸಿದ್ದಭಕ್ತರಾದ ಗೊರವಯ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಅವರ ಪೂಜಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕುರಿತ ಒಂದಂಶ ಬಸವಣ್ಣನವರ 570ನೇ ವಚನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.
ಬಸವಣ್ಣ ಭಾರತದ 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹಿಂದೂ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ, ಕಲಚೂರಿ ಅರಸ ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕರಾಗಿದ್ದರು. ಶಿವ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಕವಿಯಾಗಿದ್ದರು . ಬಸವಣ್ಣ ತಮ್ಮ ವಚನಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅರಿವು ಹರಡಿದರು, ಬಸವಣ್ಣ ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯ, ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಇಷ್ಟಲಿಂಗವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು ಶಿವನ ಒಂದು ಭಕ್ತಿ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಜ್ಞಾಪನ ಎಂದು ಇದನ್ನು ಎಲ್ಲರು ಧರಿಸಿ ಪೂಜಿಸಬಹುದು. ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ, ಅನುಭವ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಲು ಸ್ವಾಗತಿಸಿತು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜೊತೆ ೭೭೦ ಅಮರಗಣಂಗಳು ಇದ್ದರೆಂದು ಮತ್ತು ೧,೯೬,೦೦೦ ಶರಣರಿದ್ದರೆಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ.
ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ದಂತಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ಗ್ರಂಥಗಳು ಲಿಂಗಾಯ ಸ್ಥಾಪಕ ಬಸವಣ್ಣ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ . ಆದಾಗ್ಯೂ, ಆಧುನಿಕ ಕಲಾಚುರಿ ಶಾಸನಗಳಂತಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ ಬಸವ ಕವಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿದ್ದು, ಈಗಾಗಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಸಂಸ್ಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತುಂಬಿದರು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಕನ್ನಡ ಕವಿ ಹರಿಹರರಿಂದ ರಚಿತ ಬಸವರಾಜದೇವರ ರಗಳೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕನ ಜೀವನದ ಬಗ್ಗೆ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಆರಂಭಿಕ ಖಾತೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಲೇಖಕನು ತನ್ನ ನಾಯಕನ ಸಮಕಾಲೀನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅದು ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಸವನ ಜೀವನ ಮತ್ತು ವಿಚಾರಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವರ 13 ನೇ ಶತಮಾನದ ಪವಿತ್ರ ತೆಲುಗು ಪಠ್ಯ ಪಾಲ್ಕುರಿಕಿ ಸೋಮನಾಥರ ಬಸವ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬಸವ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕೃತಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವರನ್ನು ಭಕ್ತಿಭಂಡಾರಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.