ನಾನಾಸ್ಥಾನಂಗಳಲ್ಲಿ ಬಂದು ಕುಳ್ಳಿರ್ದುದು ತೆರಳುವುದೆ, ಅಯ್ಯಾ:
ಉಭಯಕುಳಕ್ಕಲ್ಲದೆ ತೆರಳದು.
ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ಶಿಶುವನು
ಹೆತ್ತ ತಾಯಿ ಹತ್ತಿರ ಬಂದು ಎತ್ತುವಂತೆ!
ಎನ್ನನಾರು ಜನ್ಮಕ್ಕೆ ತಂದು ಅಘೋರನರಕದಲ್ಲಿಕ್ಕಿದುದ ನಾ ಬಲ್ಲೆ:
ಕೂಡಲಸಂಗಮದೇವಾ ನಿಮ್ಮ ಹಂಗೇನು? ಹರಿಯೇನು?
ಅನುಭವ ಲಿಂಗಜಂಗಮದ ಮರೆಹೊಕ್ಕು ಬದುಕಿದೆನು.
Hindi Translationनाना स्थानों में जो आकर जमा है
क्या वह दूर होगा प्रभो?
उभयों के बिना, दूर नहीं होगा।
पथ पर पतित शिशु को
माता पास जाकर उठा लेती है ।
मैं जानता हूँ कि किसने मुझे जन्म देकर
घोर नरक में डाला ।
कूडलसंगमदेव, तव कौन सा उपकार है? कौन सा ऋण है?
मैं उभय लिंग-जंगम की शरण में जाकर बच गया ॥
Translated by: Banakara K Gowdappa
English Translation Can it depart, O Lord,
That which has come and lodged
In several regions of myself?
Except by either order, it
Cannot depart!
I know you brought me to six births
And thrust me in this terrible hell-
Even as a mother rushes to the spot
Where, in the street, her child is lost,
And lifts it in her arms!
O Kūḍala Saṅgama Lord,
What debt or obligation do I owe
To you? For I was saved
When I surrendered me to both
Liṅga and Jaṅgama !
Translated by: L M A Menezes, S M Angadi
Tamil Translationபல பிறவிகளில் வந்து துய்த்துச் செல்வதோ ஐயனே
இருவருக்கல்லது செல்லாது
வீதியில் விழுந்த குழந்தையைப் பெற்றதாய்
அருகில் வந்து தூக்குவதைப்போல
என்னை யார் தோற்றி, கொடுமையான
நரகத்திலிட்டனர் என்பதை நானறிவேன்
கூடல சங்கமதேவனே, உம் தொடர்பென்னவோ
இலிங்க ஜங்கமரிடம் தஞ்சமடைந்து வாழ்கிறேன்.
Translated by: Smt. Kalyani Venkataraman, Chennai
Telugu Translationనానాస్థానములబడి వచ్చి కూర్చున్నది
మానునే అయ్యా
ఉభయ కులంబులకు గాక మానదు
వీధినిపడు శిశువును కన్నతల్లి
దరిజేరి ఎత్తికొనినట్లు
ఆరుజన్మలకు దెచ్చి నన్న ఘోరనరకాన
ద్రోయుట నే నెఱిగితి; కూడల
సంగమదేవ నీ హంగేమి? నీవేమి?
నే నుభయలింగజంగముల మఱుగుజొచ్చి బ్రతికెదను.
Translated by: Dr. Badala Ramaiah
ಕನ್ನಡ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಬಸವಣ್ಣನವರು-ಶಿವಭಕ್ತಿಯಿಂದಲೇ ಆದರೂ-ಶಿವಲಿಂಗನಿಗಿಂತ ಜಂಗಮವೇ ಶರಣವೆನ್ನುತ್ತಿರುವರು (ನೋಡಿ ಮುಂದಿನ ವಚನವನ್ನು). ಅವರು ತಮ್ಮ ಶಿವಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಲಿಂಗದ ಅವಶ್ಯಕತೆಯೆಷ್ಟು ಎಂಬುದನ್ನು ಕುರಿತು ಜಿಜ್ಞಾಸೆ ಹುಟ್ಟುವಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಶಸ್ತ್ಯವನ್ನು ಜಂಗಮಕ್ಕೆ ಕೊಟ್ಟಿರುವರು. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೆಂದರೆ-ಜೀವನನ್ನು ಜನ್ಮಾಂತರಕ್ಕೆ ಎಸೆದವನು ಶಿವನು-ಜೀವನಿಗೆ ಆ ಜನ್ಮಾಂತರಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿದವನು ಜಂಗಮ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಬಸವಣ್ಣನವರು ತಮ್ಮನ್ನು ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ಶಿಶುವಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿಕೊಂಡು-ಅದನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಾಕುತಾಯಿಗೆ ಜಂಗಮವನ್ನು ಹೋಲಿಸಿರುವರು.
“ನಾನಾ ಸ್ಥಾನಂಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕುಳ್ಳಿದ್ದುದು ತೆರಳುವುದೇ ಅಯ್ಯ ? [ಅದು] ಉಭಯ ಕುಳಕ್ಕಲ್ಲದೆ ತೆರಳದು”-ಎಂದರೆ : ಜೀವನನ್ನು ಭವಭವಾಂತರದಿಂದ ಬೆನ್ನಟ್ಟಿ ಬರುತ್ತಿರುವ ಸಂಚಿತಕರ್ಮದ ದೆವ್ವ ಬಡಪೆಟ್ಟಿಗೆ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗದು-ಶಿವನ ಸ್ಥಾವರಲಿಂಗರೂಪಿಯೂ ಚರಲಿಂಗರೂಪಿಯೂ ಆದ ಜಂಗಮಕ್ಕಲ್ಲದೆ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗದು-ಎಂದು. “ಉಭಯಲಿಂಗ ಜಂಗಮ”-ಎಂದರೆ : ಸ್ಥಾವರಲಿಂಗರೂಪವೂ ಚರಲಿಂಗರೂಪವೂ ಆದ ಜಂಗಮ-ಎಂದು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜನ್ಮಾಂತರಕ್ಕೆ ನೋಡಿ ವಚನ 3,4.
ಬಸವಣ್ಣ ಭಾರತದ 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹಿಂದೂ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ, ಕಲಚೂರಿ ಅರಸ ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕರಾಗಿದ್ದರು. ಶಿವ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಕವಿಯಾಗಿದ್ದರು . ಬಸವಣ್ಣ ತಮ್ಮ ವಚನಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅರಿವು ಹರಡಿದರು, ಬಸವಣ್ಣ ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯ, ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಇಷ್ಟಲಿಂಗವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು ಶಿವನ ಒಂದು ಭಕ್ತಿ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಜ್ಞಾಪನ ಎಂದು ಇದನ್ನು ಎಲ್ಲರು ಧರಿಸಿ ಪೂಜಿಸಬಹುದು. ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ, ಅನುಭವ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಲು ಸ್ವಾಗತಿಸಿತು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜೊತೆ ೭೭೦ ಅಮರಗಣಂಗಳು ಇದ್ದರೆಂದು ಮತ್ತು ೧,೯೬,೦೦೦ ಶರಣರಿದ್ದರೆಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ.
ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ದಂತಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ಗ್ರಂಥಗಳು ಲಿಂಗಾಯ ಸ್ಥಾಪಕ ಬಸವಣ್ಣ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ . ಆದಾಗ್ಯೂ, ಆಧುನಿಕ ಕಲಾಚುರಿ ಶಾಸನಗಳಂತಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ ಬಸವ ಕವಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿದ್ದು, ಈಗಾಗಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಸಂಸ್ಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತುಂಬಿದರು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಕನ್ನಡ ಕವಿ ಹರಿಹರರಿಂದ ರಚಿತ ಬಸವರಾಜದೇವರ ರಗಳೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕನ ಜೀವನದ ಬಗ್ಗೆ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಆರಂಭಿಕ ಖಾತೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಲೇಖಕನು ತನ್ನ ನಾಯಕನ ಸಮಕಾಲೀನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅದು ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಸವನ ಜೀವನ ಮತ್ತು ವಿಚಾರಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವರ 13 ನೇ ಶತಮಾನದ ಪವಿತ್ರ ತೆಲುಗು ಪಠ್ಯ ಪಾಲ್ಕುರಿಕಿ ಸೋಮನಾಥರ ಬಸವ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬಸವ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕೃತಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವರನ್ನು ಭಕ್ತಿಭಂಡಾರಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.